Ξεκινήσαμε την Πέμπτη 16 Οκτωβρίου νωρίς το πρωί και πετάξαμε, υπό πτερύγων ανέμων, από την Αθήνα στο Βελιγράδι.

Στο αεροδρόμιο μας περίμενε οικοδεσπότης ο π. Ιερόθεος από την Μονή του Κοβίλιε. Γνωστός στους περισσότερούς μας από τις σπουδές του στην Αθήνα, μαθητής του Λυκούργου Αγγελόπουλου και του Κώστα Αγγελίδη και δάσκαλος της Ψαλτικής.

Λίγο μετά στην παρέα μας προστέθηκε και ο Ζόραν Ζέρκοβιτς , καταξιωμένος ηχολήπτης στο Βελιγράδι, που θα κατέγραφε ηχητικά τις ακολουθίες αλλά και τις συναυλίες.

OLYMPUS DIGITAL CAMERA
Αφήσαμε το Βελιγράδι στο γκρίζο πρωινό φως και κατευθυνθήκαμε νοτιοδυτικά. Περίπου μιάμιση ώρα δρόμο μετά φτάσαμε στο Κράλιεβο. Στη μέση ενός οδικού κόμβου, ένας εντυπωσιακός πανύψηλος και καλαίσθητος σταυρός ύψους 20 μέτρων δεσπόζει στην περιοχή. Στην μια πλευρά, ο Εσταυρωμένος και στην άλλη μέσα σε μετάλλιο ο Άγιος Γεώργιος έφιππος, προστάτης του Βασιλέα Κράλη. Εξ ου και Κράλιεβο.

Λίγο μετά ο δρόμος μας έφερε στην περιοχή Ζίτσα και στην ομώνυμη Μονή. Στην πύλη της Μονής μας συγκίνησε η γερόντισσα Ελένη. Μας υποδέχθηκε με τις αδελφές και μας χαιρέτισε έναν-έναν ονομαστικά, πήραμε την ευχή της και περάσαμε το τοξωτό πρόπυλο της Ιεράς Βασιλικής Λαύρας της Ζίτσης.

Οι αδελφές μας οδήγησαν να προσκυνήσουμε στο καθολικό της Μονής χτισμένο στα 1205. Η δωρική απλότητα του χώρου και οι εμβληματικές τοιχογραφίες μας καθήλωσαν με το κάλος και την ιεροπρέπειά τους. Η μονή αυτή είναι η επιτομή της ιστορίας του Σερβικού λαού. ” Είναι Σερβική πονεμένη ιστορία”, έλεγε ο Άγιος Νικόλαος Βελιμίροβιτς για την Ζίτσα. Μπροστά στην δυτική αψίδα με την Παλαιολόγεια Κοίμηση της Θεοτόκου ο π.Ιερόθεος μας είπε λίγα λόγια για την ιστορία του μοναστηριού. Μας θύμισε ότι ο Άγιος Σάββας, ο πρώτος αρχιεπίσκοπος της Σερβικής Εκκλησίας μεταλαμπαδεύοντας το “άκρο των εφετών”, από τα αγιορείτικα κοινόβια της Βατοπαιδίου και του Χιλανδαρίου έχτισε εδώ στη Ζίτσα την κοιτίδα της Σερβικής νεοσύστατης τότε Αρχιεπισκοπής. Εδώ στέφθηκαν οι Σέρβοι Βασιλείς και ανακηρύχθηκαν οι αρχιεπίσκοποί της.

Στο βάθος του Καθολικού, δεξιά από το τέμπλο, θαυμάσαμε την τοιχογραφία της υποβλητικής μορφής του Δεσπότου Χριστού . Ραδινός-σχεδόν τρία μέτρα ψηλός-και μειλίχιος “ο αφ’ ημών αναληφθείς εις τους ουρανούς”, μας ευλογεί από εκεί, ιστορημένος από χέρι ζωγράφου ρωμιού μαίστορα, εδώ και 700 χρόνια…

OLYMPUS DIGITAL CAMERA
Ψάλαμε ιλαρώς το απολυτίκιο της Αναλήψεως και βγήκαμε γοητευμένοι από το Καθολικό.

Μας οδήγησαν στην τράπεζα, όπου μας περιμέναν εξαιρετικά φαγητά και αβρααμιαία περιποίηση. Μας ενημέρωσαν πως οι αδερφές τρώνε σε άλλη τράπεζα, ενώ στην δική μας διακονούσαν ως τραπεζάρισσες.

Μετά, αργά το μεσημέρι, μας μοίρασαν στα κελιά για ξεκούραση. Στον εσπερινό οι αδελφές έψαλλαν στον αριστερό χορό και ο Τρόπος στον δεξιό. Η απόδοση των ύμνων από τις αγγελικές φωνές των μοναζουσών αποκάλυψε την διδασκαλία του π. Ιερόθεου και την άοκνη εργασία του: ένα τιτάνιο έργο αναβάπτισης της λειτουργικής ζωής των ομοδόξων Σέρβων στα νάματα της Ορθόδοξης Βυζαντινής Ψαλτικής Τέχνης ,που ήταν και δική τους παράδοση.

Το πρόγραμμά μας είχε στη συνέχεια μια πρώτη συναυλία στην αίθουσα του Δημοτικού Μεγάρου της πόλεως του Κράλιε. Η προσέλευση του κόσμου ήταν εντυπωσιακή. Από νωρίς πολλοί νέοι άνθρωποι, παιδιά αλλά και ηλικιωμένοι, καθώς και πολλές μοναχές από τα κοντινά μοναστήρια γέμισαν ασφυκτικά την μεγάλη αίθουσα.

Ο δάσκαλός μας, ο Κωνσταντίνος Αγγελίδης μας είχε πει πως θα ψάλλαμε εδώ σαν γενική πρόβα για την επίσημη συναυλία που θα ακολουθούσε την επομένη στο Νόβισαντ. Η ατμόσφαιρα πάντως ήταν κάθε άλλο παρά πρόβα! Τα μαθήματα από την ακολουθία του Αγίου Αθανασίου του Αθωνίτου, και οι εναλλαγές αργών και σύντομων μελών έδωσαν ατμόσφαιρα ολονυκτίας.

Κάναμε την γνωστή είσοδο με το “Άξιον εστί” και έξοδο του χορού με το “Τη υπερμάχω” και οι άνθρωποι ήταν έκδηλα συγκινημένοι. Μετά τη συναυλία αρκετοί μας πλησίασαν ενθουσιασμένοι για να μας συγχαρούν και να συνομιλήσουμε.

Το τέλος της πρώτης μέρας μας βρήκε στην βραδινή τράπεζα της Ζίτσας. Νωρίς το πρωί της Παρασκευής χτύπησε το τάλαντο για την ακολουθία. Στον όρθρο έψαλλαν αγγελικά πάλι οι αδελφές. Γλώσσα σλαβονική και μέλος βυζαντινό. Απηχήματα ήχων, βελούδινο συνεχές ισοκράτημα και λυγηρές μουσικές φράσεις αναγνωρίσιμες στα “καθ’ ημάς”.

Η συγγένεια του λειτουργικού ήθους και ύφους , μας έδωσε ψηλαφητά την ενότητα της μίας, Αγίας, Καθολικής και Αποστολικής Εκκλησίας που αγκαλιάζει εν πνεύματι Αγίω λαούς, φυλές και γλώσσες. Η εργασία του πατρός Ιερόθεου είναι πραγματικά ορόσημο για την αναβίωση της παλαιάς Σλαβονικής παράδοσης στην Σερβική Εκκλησία.

SONY DSC
Στην θεία Λειτουργία ο Τρόπος χωρίστηκε σε δεξιό και αριστερό χορό. Η ημέρα συνέπεσε με την Εορτή του Αγίου Ιεροθέου Επισκόπου Αθηνών. Προκείμενο Αποστόλου, Αλληλουάριο και στο Χερουβικό σε ένα χορό όλοι ψάλλαμε Πέτρο Λαμπαδάριο σε πρώτο ήχο, Λειτουργικά τα συνήθη “εις κλιτόν”, και Άξιον Εστίν του Χατζηαθανασίου. Κοινωνικό εις Μνημόσυνον του Γρηγορίου Πρωτοψάλτου σε πρώτο ομοίως. Η θεία Λειτουργία αυτή θα μας μείνει πραγματικά αξέχαστη. Η γερόντισσα Ελένη μας είπε ότι τέτοια ψαλμωδία είχε να ακουστεί στη Ζίτσα από τη στέψη του Στεφάνου του Πρωτοστεφούς όταν είχαν έρθει ψάλτες από το Άγιο Όρος και την Κωνσταντινούπολη. Μετά την απόλυση βγάλαμε αναμνηστικές φωτογραφίες με την Γερόντισσα μέσα στο Καθολικό. Ακολούθησε η πρωινή τράπεζα με τις αποχαιρετηστήριες προσφωνήσεις και ετοιμαστήκαμε για αναχώρηση. Τα δώρα της ηγουμένης και οι ευχές της σε κάθε έναν μας ξεχωριστά θα μας ακολουθούν μαζί με τις καλύτερες αναμνήσεις από τη Ζίτσα. Δώσαμε υποσχέσεις για μια επόμενη επίσκεψη στις αδελφές και ανεβήκαμε στο πούλμαν. Ξεκινήσαμε για το δεύτερο προορισμό μας, το Νόβισαντ.

Η διαδρομή μέσα στο όμορφο καταπράσινο τοπίο κράτησε το ενδιαφέρον μας και τις φωτογραφικές μας μηχανές σε εγρήγορση. Αραιή δόμηση μέσα στο πράσινο, αγροτόσπιτα, καλλιεργημένες εκτάσεις και βιομηχανικά κτήρια εναλλάσσονται στη διαδρομή μας.

Εντυπωσιακές οι οξυκόρυφες κεραμοσκεπές των σπιτιών καθώς και οι πολλές εκκλησίες κτισμένες με τούβλα και εμφανές μπετό. Η αρχιτεκτονική των ναών, χωρίς δήθεν μίμηση των παλαιών, αλλά με δημιουργικό διάλογο παραδοσιακής φόρμας και σύγχρονων υλικών μας ξάφνιασε θετικά.

Φτάσαμε στο Νόβισαντ μεσημέρι. Τακτοποιηθήκαμε στο ξενοδοχείο και μετά το γεύμα και την ξεκούραση έφτασε η ώρα για τη συναυλία. Η αίθουσα συναυλιών του Νόβισαντ είναι η παλιά εβραϊκή συναγωγή της πόλης. Μετά το τέλος του δεύτερου Παγκοσμίου Πολέμου και την τραγική του έκβαση για τους Εβραίους της περιοχής ο χώρος αυτός, συντηρημένος στην αρχική του μορφή, χρησιμοποιείται για συναυλίες.

Πριν καλά καλά κάνουμε δοκιμή για τον ήχο και το στήσιμο του χορού, ο χώρος άρχισε να γεμίζει. Το αρχικό μας μούδιασμα από τη φόρτιση του υποβλητικού και ψυχρού διάκοσμου μεταβλήθηκε άρδην από την θερμή και αθρόα προσέλευση του κόσμου. Πολλοί νέοι, πάλι, αλλά και μεγαλύτεροι γέμισαν τον χώρο κάτω αλλά και πάνω στα θεωρεία, σε όλα τα καθίσματα. Ξεκινήσαμε πάλι με είσοδο του χορού με το Μεγαλυνάριο της Θεοτόκου σε ήχο β’ κατά την Αγιορείτικη παράδοση και αρχίσαμε με αργά ανοιξαντάρια από τα σπάνια, Γεωργίου Κοντοπετρή, Μανουήλ του Χρυσάνθου και Ιωάννου του Κλαδά. Συνεχίσαμε τα αργά μέλη με κεκραγάρια του Γιαμουμάκη Πρωτοψάλτου σε ήχο δεύτερο και αλλάξαμε το ρυθμό με την στιχολογία του Ιεροθέου του Φιλοθείτου.

Η ατμόσφαιρα της αγιορείτικης παράδοσης τονίστηκε με Ματθαίο Βατοπαιδινό από το αργό μέλος των Εσπερίων του Αγίου Αθανασίου του Αθωνίτου και εδραιώθηκε με το Δόξα του Αγίου σε μέλος του Θεοφάνους του Βατοπαιδινού.

Η εναλλαγή από τη χορευτική δοξολογία του Κουντιάδου στο “Ἀνωθεν οι προφήται” του Κουκουζέλους ολοκληρώθηκε με το “Μήλον το Εύοσμον ” από το οκτάηχο “Ρόδον το αμάραντον” του Χουρμουζίου του Χαρτοφύλακος.

NS1
Ο έκδηλος ενθουσιασμός του κόσμου στους αγιορείτικους πολυελαίους εναλάσσεται με την κατανυκτική ατμόσφαιρα που δημιούργησαν αργές μελισματικές συνθέσεις.

Στις σειρές των καθισμάτων των ακροατών έβλεπες τα κεφάλια σκυμένα σαν σε στασίδια σε πολύωρη ακολουθία. Για μία ακόμη φορά βιώσαμε πως η Λειτουργική Εκκλησιαστική μουσική βγαίνοντας κατ’ οικονομίαν από τον φυσικό της χώρο όταν παρουσιαστεί κατάλληλα, μπολιάζει γόνιμα και με απρόσμενα αποτελέσματα τους ακροατές με το ύφος και το ήθος της.

Σίγουρα η λατρευτική εμπειρία που είχαμε στις ακολουθίες των μοναστηριών της Ζίτσας και του Κοβίλιε είναι βιώματα αξέχαστα και μοναδικά. Όμως από την άλλη δεν θα έλεγα πως είναι ευκαταφρόνητη η συμβολή των συναυλιών της λειτουργικής μουσικής μας στη διαμόρφωση των ποιοτικών κριτηρίων και στην κατανόησή της στον σύγχρονο κόσμο. Τα θερμά χειροκροτήματα και τα συγχαρητήρια του κόσμου μας υπενθύμισαν για μία ακόμη φορά πως ψάλαμε σε συναυλία και όχι σε ακολουθία.

Στο τέλος μείναμε αρκετή ώρα έξω από το επιβλητικό κτήριο στη δροσερή βραδιά συνομιλώντας με τους Σέρβους φίλους μας και βγάλαμε αναμνηστικές φωτογραφίες.

Η βραδυά έκλεισε με ένα υπέροχο δείπνο με τοπικές γεύσεις, προπόσεις και θερμές συζητήσεις.

KOV2
Την επόμενη το πρωί, Σάββατο 19 Οκτωβρίου ξεκούραστοι αφήσαμε το ξενοδοχείο και ξεκινήσαμε μια περιδιάβαση στο Νόβισαντ. Η ηλιόλουστη μέρα ήταν ακόμη ένα δώρο και οι ξεναγοί μας, ο π. Ιερόθεος και οι ενθουσιώδεις μουσικόφιλοι Σέρβοι φίλοι μας, ήταν μέσ’ στην καλή χαρά!

Μας δείξανε τα ίχνη των Ελλήνων της Πόλης από τον 16ο αιώνα σε εκκλησίες και αρχοντικά. Ακούσαμε συνοπτικά την ιστορία της όμορφης μικρής αυτής πόλης που είναι και η ιστορία του λαού αυτού. Ιστορία δόξας, γενναιότητας αλλά και θυσίας, ξένης επικυριαρχίας και καταπίεσης, πίστης και μαρτυρικής εγκαρτέρησης.

Μέχρι το μεσημέρι ολοκληρώσαμε την βόλτα μας στην πόλη. Αποχαιρετήσαμε μπροστά στο ποτάμι τους νέους και τους παλιούς φίλους μας και με οδηγό τον π.Ιερόθεο ξεκινήσαμε για το μοναστήρι του, το τελευταίο προσκύνημα του ταξιδιού μας στην Σερβία.

Φτάσαμε μετά από μια ενδιαφέρουσα διαδρομή στο μοναστήρι των Αρχαγγέλων στο Κοβίλιε. Ιδρυμένο από τον Άγιο Σάββα, Αρχιεπίσκοπο Σερβίας από τον 13ο αιώνα στο μέρος που συμφιλίωσε δύο στρατούς, τον Σερβικό και τον Ουγγρικό. Κέντρο μοναστικό και εκπαιδευτικών διδασκάλων, μοναχών και ιερέων , ένα πνευματικό καταφύγιο για τους ανθρώπους της περιοχής. Η μονή σε όλη την ιστορία της ήταν ανδρική εκτός από μια μικρή περίοδο στο τέλος του Δεύτερου Παγκοσμίου Πολέμου. Γύρω από το καθολικό βλέπεις νέα κτήρια και εργασίες αναπαλαίωσης και αναστήλωσης ενός μοναστηριού που επανειλημμένα πέρασε διά πυρός και ύδατος και σήμερα βιώνει πνευματική αναψυχή.

Η τελευταία σελίδα της ιστορίας της Μονής γράφεται το 1990 όταν ο επίσκοπος Μπάτσκας Ειρηναίος εγκαθιστά τρεις μοναχούς , μετέπειτα επισκόπους και βάζει τα θεμέλια για τη σημερινή αδελφότητα. Μας υποδέχτηκαν στο αρχονταρίκι, πήραμε το παραδοσιακό κέρασμα με καφέ και λικέρ πράσινο καρυδάκι και ξεναγηθήκαμε στο κηροπλαστείο, στο αποστακτήριο παραδοσιακού ποτού από διάφορα φρούτα, κυδώνια, αχλάδια, δαμάσκηνα και ετοιμαστήκαμε για τον εσπερινό.

Περάσαμε στο καθολικό. Το μπαρόκ τέμπλο, εντυπωσιακό και επιβλητικό, μιλάει εύγλωττα για την ανακαίνιση του 19ου αιώνα, ενώ οι σκαλωσιές μόνιμες τα τελευταία 5 χρόνια εξυπηρετούν το έργο της ιστόρησης των νέων τοιχογραφιών. Είδαμε τον Ρώσο ζωγράφο στη σκαλωσιά να δουλεύει “fresco” τις υπέροχες τοιχογραφίες και μας μίλησε για την τεχνική του. Οι δύο τρούλοι είναι έτοιμοι και τώρα δουλεύει στο δυτικό τοίχο την αψίδα. Χρώματα διάφανα και δροσερά, όμορφα πρόσωπα και ρυθμικές συνθέσεις ζωντανεύουν τον παραδοσιακό τρόπο του fresco με τον ασβέστη στους τοίχους του καθολικού.

Μια αξέχαστη εμπειρία θα είχαμε λίγο πιο μετά στον εσπερινό. Ο χορός των Σέρβων στο αριστερό ψαλτήρι και ο ΤΡΟΠΟΣ στον δεξιό.Ψάλαμε τον εσπερινό του Σαββάτου και τη γιορτή του Αποστόλου Θωμά. Κεκραγάρια, στιχολογία, εσπέρια, δοξαστικό του Αγίου και Δογματικό Θεοτοκίον σε εναλλαγή ελληνικών και σλαβονικών στην ίδια μουσική γλώσσα, στην ίδια προσευχητική συχνότητα. Η επιλύχνιος ευχαριστία συνέπεσε με το ιλαρό φως της δύσης που έμπαινε από τους ψηλούς τρούλους.

Γκόσποτι πομίλουι, κύριε ελέησον.

Πολάι γκόσποτι, Παράσχου Κύριε.

Φρεσκάρει το νόημα της ευχής η ξένη γλώσσα στο μυαλό και φτερουγίζει στην καρδιά η χαρά της μετοχής στην κοινή δοξολογία. Στο τέλος του εσπερινού το κράτημα του Χαλάτζογλου με το φως των κεριών να φωτίζει αχνά το επιβλητικό καθολικό γεμάτο μοναχούς και προσκυνητές , όρθιους χωρίς καθίσματα και ηλεκτρικά φώτα, χωρίς γυαλισμένα δάπεδα, μικρόφωνα και μεγάφωνα ακούστηκε πραγματικά σαν μουσική των Αγγέλων.

Τέλος η βραδυνή τράπεζα στο Κοβίλιε ήταν ένα υπέροχο δείπνο στο τέλος ενός αξέχαστου οδοιπορικού. Αισθανθήκαμε την ενότητα μεταξύ μας, να συμμετέχουμε στην ίδια πίστη μετέχοντας και στην ίδια ψαλμωδία. ..Όλοι μας προσπαθήσαμε να αναβιώσουμε την κοινή Ορθόδοξη παράδοση…Ο Θεός να ευλογήσει τον κόπο αυτό και ο κόπος αυτός να είναι χαρά και πρόγευση της σωτηρίας μας…

M1420184
Ο λόγος του ηγούμενου γέροντα Ησύχιου εύφρανε τις καρδιές μας περισσότερο και από τον μοναστηριακό οίνο της Studenica που γεμίσαμε τα ποτήρια μας.

Σάββατο βράδυ αργά μετά την τράπεζα ο γέροντας μας κατευόδωσε με θερμές ευχές μέσα στο πούλμαν, συγκινημένος.

“Αισθανθήκαμε μαζί σας σαν μια ψυχή…Εύχομαι να δοθούν τέτοιες ευκαιρίες και στο μέλλον…”

Τα δώρα του ηγουμένου με δυσκολία χώρεσαν στις αποσκευές μας, τα λόγια του πλημμύρισαν τις καρδιές μας…

Στο αεροδρόμιο χαιρετίσαμε τον π. Ιερόθεο, τον ευχαριστήσαμε με ευγνωμοσύνη, πήραμε την ευχή του και ευχηθήκαμε εις το επανιδείν. Ήμασταν όλοι χαρούμενοι και σχεδόν ξεχάσαμε την κούραση της ημέρας. Το πρωί τους περισσότερους μας περίμενε η Κυριακάτικη ακολουθία στα αναλόγια

Μακάρι ο Άγιος Θεός να πλαταίνει τις καρδιές μας να χωρέσουν την χαρά και την χάρη που μας δόθηκε σε αυτό το αξέχαστο προσκύνημα.

M1420189
Υ.Γ.: “Πότε θα ξαναπάμε; “έγραψα κάτω από μια φωτογραφία της χορωδίας στο fb.

“Γιατί; Φύγαμε;” απάντησε ποιητικά ο Αντώνης ο Χάλαρης…